Schrijver en oncologiepatiënt Chris Houtman schrijft historische jeugdroman

In 2025 herdenken we dat de Tweede Wereldoorlog tachtig jaar geleden eindigde. Ter gelegenheid daarvan schreef Chris Houtman, op verzoek van de samenwerkende 4 mei-comités binnen de gemeente Bergen, een op historische feiten gebaseerde jeugdroman getiteld ‘In het hol van de leeuw’, een verhaal dat zich voor een belangrijk deel afspeelt binnen de gemeentes Bergen en Alkmaar. Naast het boek is er ook een educatief programma samengesteld voor scholen. Vrijdag 4 april vindt de boekpresentatie plaats in Bergen. Noordwest interviewde Chris Houtman over het boek en zijn band met Noordwest.

Chris Houtman

Hoofdpersonen in het boek
Het boek is gebaseerd op het ware levensverhaal van drie hoofdpersonen: de 14-jarige Joods-Amsterdamse Kitty Waterman, die samen met haar ouders en jongere broertje David in september 1942 onderdook in Bergen. Daarnaast speelt de tragische geschiedenis van de jonge Duitse dienstplichtige soldaat Ludwig Strutz, bepaald geen aanhanger van het nazisme, een belangrijke rol in het boek. En dan is er nog de 15-jarige Bergense scholier Nico Vrasdonk, die enkele dagen voor het einde van de Tweede Wereldoorlog samen met zijn 13-jarige broer Jan om het leven kwam toen ze in de duinen van Bergen op een landmijn stapten.

U bent geen onbekende in ons ziekenhuis. Kunt u iets vertellen over uw situatie?
"In 2013 werd bij mij keelkanker vastgesteld in Noordwest. Ik werd doorverwezen naar het VUmc in Amsterdam, waarmee Noordwest samenwerkt op het gebied van keelkanker. In Amsterdam onderging ik een laryngectomie, waarbij mijn gehele strottenhoofd en stembanden werden verwijderd en ik een tracheostoma kreeg: een permanente luchtweg in mijn hals.

Acht jaar lang was ik kankervrij, maar drieënhalf jaar geleden kreeg ik slikproblemen en werd spreken steeds moeilijker. De kanker was teruggekeerd in mijn keel. Een kijkoperatie in het VUmc maakte duidelijk dat genezing niet meer mogelijk was; alleen een palliatieve behandeling bleef over.

Sindsdien krijg ik die behandeling in het Noordwest Ziekenhuis in Alkmaar. Aanvankelijk werd mij verteld dat ik rekening moest houden met een levensverwachting van maximaal 13 maanden. Maar dankzij de immunotherapie ben ik er nog steeds, al hebben de ziekte en de behandeling wel hun tol geëist. Ik kan niet meer praten en ben afhankelijk van een spraakcomputer. Daarnaast kan ik niet meer eten of drinken, omdat mijn keel door de tumor volledig is afgesloten. Daarom krijg ik mijn voeding via een buiksonde rechtstreeks in mijn maag. Ondanks deze uitdagingen ben ik blij dat ik nog steeds kan schrijven."

Volgend jaar is het tachtig jaar geleden dat de Tweede Wereldoorlog eindigde. Ter gelegenheid schreef u het jeugdboek 'In het hol van de leeuw'. Hoe is dit project ontstaan?
"Het idee ontstond tijdens een gesprek met Noordwester Tom Sijpheer, secretaris van het 4 mei-comité in Bergen. Het comité was op zoek naar een manier om jongeren te betrekken bij de 80-jarige herdenking van het einde van de Tweede Wereldoorlog. Dat gesprek was het beginpunt en de belangrijkste drijfveer voor dit project."

Tom Sijpheer

Het boek is gebaseerd op historische feiten. Hoe heeft u uw research aangepakt?
"Bij het schrijven van een historisch verhaal valt of staat alles met grondig onderzoek. De eerste vraag is altijd: is er voldoende bekend over de hoofdpersonen? In dit geval wist ik vrij snel dat het Amsterdamse Joodse meisje Kitty Waterman de hoofdpersoon moest worden. Op 14-jarige leeftijd dook zij, samen met haar ouders en broertje, onder in Bergen. Ik kende haar verhaal al enigszins, omdat haar familie ook een rol speelt in mijn theaterstuk ‘Oorlog aan Zee’. Daarnaast sprak ik met haar zoons en baseerde ik me op een interview dat zij in 1997 gaf voor de Survivors of the Shoah Visual History Foundation. Dat was een essentiële bron voor het boek."

Tijdens het schrijven bouw je vaak een band op met je personages. Hoe heeft u dat ervaren?
"Dat klopt. In mijn fantasie weet ik precies hoe ze eruitzien, hoe ze praten, wat ze denken, waar ze van houden en waar ze zich aan ergeren. Zelfs met de “boeven” in het verhaal ontwikkel je een bepaalde relatie. Wat me tijdens het schrijven het meest verraste, was Trien, de geliefde van de Duitse soldaat Ludwig Strutz. Zij belandde in een onmogelijke situatie: na de oorlog werd ze als ‘moffenmeid’ kaalgeschoren, terwijl zij degene was die Kitty in 1942 hielp onderduiken. Haar enige ‘fout’ was verliefd worden – en dan nog wel op een Duitse soldaat die zelf tegen de oorlog was."

Hoe zorgt u ervoor dat jongeren zich kunnen identificeren met het verhaal?
"De hoofdpersonen zijn zelf jong, wat helpt bij de identificatie. Daarnaast gaat het boek niet alleen over de oorlog, maar ook over typische puberproblemen. Ik vond het bovendien interessant om parallellen te trekken met de coronacrisis. Het gedwongen thuiszitten tijdens de lockdown gaf jongeren misschien een klein inkijkje in het gevoel van isolatie dat onderduikers ervoeren."

Waarom is het belangrijk dat de Tweede Wereldoorlog een actueel thema blijft?
"We leven al tachtig jaar in vrijheid en vrede en nemen dat vaak als vanzelfsprekend aan. Maar dat is het niet. De wereldgeschiedenis wordt gekenmerkt door oorlog en uitbuiting. Landen worden vaker geregeerd door dictators dan door leiders die democratie en vrijheid hoog in het vaandel hebben staan. Daarom is het vertellen over de Tweede Wereldoorlog niet alleen een les over het verleden, maar vooral ook over de toekomst van onze jongeren."

Zijn er al veel scholen die interesse hebben in het boek en het bijbehorende educatieve programma?
"Ja, enorm veel! Binnen 48 uur hadden alle scholen zich aangemeld en we bereiken met dit project maar liefst 900 leerlingen."

Het boek wordt gratis aangeboden aan leerlingen. Hoe belangrijk is brede toegankelijkheid?
"Het is heel belangrijk dat iedereen toegang heeft tot het boek. Maar uiteindelijk is het ook gewoon een spannend verhaal. Je wilt dat jongeren het vooral meeslepend vinden, en dat ze ongemerkt veel leren over de oorlog. Dat is de bonus."

Wat hoopt u dat leerlingen meenemen uit dit boek en het educatieve programma?
"Dat geschiedenis niet zwart-wit is. Mensen in oorlogstijd stonden vaak voor onmogelijke keuzes. Wij zijn geneigd snel te oordelen, zonder precies te weten hoe de vork in de steel zit. In ons educatieve programma besteden we daar aandacht aan met een interactieve Goed of Fout-les. Daarmee laten we leerlingen reflecteren op morele dilemma’s en hun eigen keuzes in het leven."

Heeft het schrijfproces u nog nieuwe inzichten gegeven over deze periode?
"Zeker. Het was voor mij als 69-jarige man een uitdaging om me te verplaatsen in de belevingswereld van een 14-jarig Joods meisje. Wat me persoonlijk raakte, was mijn research in het Joods Museum naar de buurt waar Kitty opgroeide. Ik kende die buurt goed, omdat ik er zelf heb gewoond. Mijn oude huis stond op nog geen 50 meter van de sigarenwinkel van haar ouders. Door mijn onderzoek kwam die oude Joodse buurtgeschiedenis weer tot leven. Dat schrijven was emotioneler dan ik had verwacht; ik had vaak een brok in mijn keel."

Kunt u een link leggen tussen het boek en de gezondheidszorg?
"Tijdens het schrijven besefte ik steeds meer hoeveel verhalen uit de oorlog nog verteld moeten worden, waaronder die van artsen. In het boek komt dr. Poot voor, een Bergense huisarts in het verzet. Daarnaast was er ook nog een andere arts die in het verzet zat, dr. Blok; hij hielp talloze onderduikers, werd gevangengezet en overleed in de hongerwinter aan de gevolgen van zijn ontberingen.

Zelf ben ik als patiënt ontzettend dankbaar voor de Nederlandse gezondheidszorg en de mensen in Noordwest. Dankzij hun goede zorg leef ik nog en kon ik dit boek schrijven. Zonder hen was In het hol van de leeuw er nooit geweest. Daar ben ik hen diep dankbaar voor."

Meer informatie kunt u vinden op de website inhetholvandeleeuw.com.